Κοινοποίηση

"Το νησί που φεύγει"

Η παρουσίαση του βιβλίου ''Το νησί που φεύγει, 121+1 κείμενα για την ελληνική κρίση '' θα πραγματοποιηθεί την Δευτέρα 21 Νοεμβρίου 2016, στις 19:00, στο Αμφιθέατρο του Αθήνα 9,84 (Πειραιώς 100, Τεχνόπολη,Γκάζι). Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Κυριάκος Μητσοτάκης (Πρόεδρος του κόμματος ''Νέα Δημοκρατία''), Σταύρος Θεοδωράκης (Επικεφαλής του κόμματος ''Το Ποτάμι''), Ευάγγελος Βενιζέλος (Πρώην Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου), Χρήστος Χωμενίδης (Συγγραφέας). Την παρουσίαση θα συντονίσει η δημοσιογράφος Νίκη Λυμπεράκη.

Του Γιώργου Παγουλάτου

Πρόλογος (απόσπασμα)

 Το βιβλίο αυτό συγκεντρώνει κείμενα για την κρίση, που γράφτηκαν μεταξύ 2007 και 2015, και δημοσιεύτηκαν κυρίως (αλλά όχι μόνο) στην κυριακάτικη έκδοση της Καθημερινής. [...]

Ανατρέχοντας στην αρθρογραφία μου διαπίστωσα ότι, ενώ τα άρθρα μέχρι το 2009 είχαν διάφορα θέματα, από το 2010 κι έπειτα η κρίση προσφέρει μόνιμο αντικείμενο θεματολογίας, λυτρώνοντάς με από το βασανιστικό κάθε φορά ερώτημα: «τι να γράψω;». Υπό την έννοια αυτή, ως αρθρογράφος, ανήκω κι εγώ παραδόξως στους λίγους κερδισμένους της κρίσης, σε μια ετερόκλητη και μάλλον κακόφημη παρέα που περιλαμβάνει ορισμένους κερδοσκόπους επενδυτές, δημαγωγούς πολιτικούς, δυστυχώς ψυχιάτρους –κι από το 2015 γελοιογράφους...

Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε μέρη. Τα άρθρα ακολουθούν χρονολογική σειρά και αποτυπώνουν το πνεύμα και το κλίμα της κάθε περιόδου. Διαβαζόμενα αναδρομικά συνιστούν και ένα χρονικό της μεγάλης κρίσης. Το 1ο μέρος αναδεικνύει τις εγχώριες αποτυχίες, τη μεταρρυθμιστική αδράνεια και τη χρόνια επανάπαυση που κατέστησαν τη χώρα ανυπεράσπιστη απέναντι στην επερχόμενη κρίση. Το 2ο μέρος καλύπτει την περίοδο από τις αρχές του 2010 έως τις αρχές του 2011, όταν αναδεικνύονται τα οδυνηρά διλήμματα υπό την απειλή της καταστροφικής χρεοκοπίας και αναδύεται η πραγματικότητα μιας χώρας σε Μνημόνιο. Το 3ο μέρος εκτείνεται από τον Φεβρουάριο του 2011 έως το τέλος του καλοκαιριού του 2012, με τη χώρα βυθισμένη στη βαθύτερη ύφεση και την κοινωνία παραδομένη στις έξαλλες αντιδράσεις και στην απελπισία. Το 4ο μέρος παρακολουθεί τη βραχύβια σταθεροποίηση με τον σχηματισμό της τρικομματικής κυβέρνησης Σαμαρά, μέχρι τα πρώτα ίχνη μιας δειλής ανάκαμψης. Το 5ο και τελευταίο μέρος καλύπτει την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, την άνοδο στη βάση υπερφίαλων προσδοκιών, την αλλοπρόσαλλη διαπραγμάτευση, το εφιαλτικό δημοψήφισμα, την πανικόβλητη συνθηκολόγηση και υπογραφή του 3ου Μνημονίου.

Έζησα την κρίση σε όλο της το χρονικό εύρος, υπό διάφορες ιδιότητες. Την έζησα ως ακαδημαϊκό αντικείμενο, έχοντας γράψει μια μονογραφία για την πολιτική οικονομία της Ελλάδας από τη μεταπολεμική περίοδο μέχρι το ευρώ. Την έζησα γράφοντας για την κρίση, μιλώντας και διδάσκοντας, μέσα κι έξω από τη χώρα. Για ένα πυκνό επτάμηνο, μεταξύ Νοεμβρίου του 2011 και Ιουνίου του 2012, έζησα την κρίση στην κοιλιά του θηρίου, μέσα από το Μέγαρο Μαξίμου, ως διευθυντής στρατηγικού σχεδιασμού και σύμβουλος των πρωθυπουργών Λουκά Παπαδήμου και Παναγιώτη Πικραμμένου.

Τους πρώτους μήνες του 2010 οι ξένοι δημοσιογράφοι, που συνήθως κυκλοφορούν στο τρίγωνο Μεγάλη Βρετανία-Βουλή-Πλατεία Κολωνακίου, έβλεπαν με έκδηλη δυσπιστία τα πολυτελή τζιπ που διέσχιζαν αμέριμνα την πλατεία. Το 2010 η κρίση δεν ήταν ορατή. Όμως μέχρι το τέλος του 2011 η εικόνα είχε αλλάξει δραματικά. Καλοντυμένοι συμπολίτες μας έψαχναν μέσα στα σκουπίδια.

Στην αρχή της κρίσης η Ελλάδα, στα μάτια των ξένων, ήταν η χώρα που εξαπάτησε τους εταίρους της. Οι φοιτητές μου στην Μπρυζ ήταν δείκτης. Σε δύο διαφορετικά περιστατικά, δύο από αυτούς επιχειρηματολόγησαν ότι μια τέτοια χώρα δεν δικαιούται να είναι μέλος της Ευρωζώνης. (Αμέσως μετά θυμήθηκαν ότι είμαι Έλληνας και δαγκώθηκαν). Το άγος των Greek statistics έπεφτε ασήκωτο. (Αργότερα ο αριστεροδεξιός λαϊκισμός στοχοποίησε τη Στατιστική Υπηρεσία, στέλνοντας στη δικαιοσύνη όχι εκείνους που παραποιούσαν τα στατιστικά δεδομένα μέχρι το 2009 αλλά εκείνους που τα κατέγραψαν με ακρίβεια μετά το 2010…)

Το διεθνές κλίμα είχε αρχίσει να μεταστρέφεται νωρίς την άνοιξη του 2012. Αμέσως με την ψήφιση του 2ου Μνημονίου ξεκινήσαμε μια διεθνή καμπάνια (μηδενικού προϋπολογισμού) για την προβολή της τεράστιας προσαρμογής που είχε συντελεστεί. Ζήτησα από τους συνεργάτες μου να συγκρίνουμε το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής με τις άλλες χώρες του ΟΟΣΑ. Τα στοιχεία μάς εξέπληξαν: η Ελλάδα είχε πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη ιστορικά μέση ετήσια προσαρμογή από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ. Ετοιμάσαμε την παρουσίαση «Greece is Changing» και από το γραφείο του Πρωθυπουργού συντονίσαμε την προσπάθεια προβολής της χώρας. Στοχεύσαμε αποκλειστικά τις κατεξοχήν «πιστώτριες» χώρες: Στο Βερολίνο πήγε η Άννα Διαμαντοπούλου, στο Ελσίνκι ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου, ενώ ο Τάσος Γιαννίτσης κι εγώ πήγαμε στη Χάγη. Καθώς μπαίναμε στο κοινοβούλιο για να μιλήσουμε στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων, μας περίμεναν οι κάμερες της ολλανδικής τηλεόρασης. Διανύσαμε δέκα μέτρα με την κάμερα να μας ακολουθεί κατά πόδα και τον δημοσιογράφο να ρωτά ξανά και ξανά «will we get our money back?» («θα πάρουμε πίσω τα χρήματά μας;»).

Το κλίμα διεθνώς γινόταν πιο υποστηρικτικό, όσο ταυτόχρονα η ύφεση βάθαινε. Το 2013-14, η Ελλάδα ήταν πια στα μάτια όλων η χώρα που είχε πληρώσει βαρύτατο τίμημα υφεσιακής πολιτικής και μεσοπολεμικών επιπέδων ανεργίας. Μεταξύ των φοιτητών της Μπρυζ (σταθερό βαρόμετρο) μια νέα κυρίαρχη άποψη είχε αναδειχθεί: η γερμανικής έμπνευσης λιτότητα είναι λάθος, η Ελλάδα έχει υποφέρει πολύ, αρκετά. Αυτό το κύμα συμπάθειας ήταν έτοιμο να μεταφραστεί σε πολιτικές υποστήριξης από τους εταίρους (όπως μεταφράστηκε σε δέσμευση περαιτέρω μείωσης της καθαρής παρούσας αξίας του χρέους τον Νοέμβριο του 2012) εάν η χώρα παρέμενε σταθερά στην οδό της προσαρμογής και των μεταρρυθμίσεων. Το 2014 ήταν σαφής η βελτίωση όλων σχεδόν των δεικτών. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2014 οι επενδυτές είχαν αρχίσει να συρρέουν. Οι ταξιτζήδες (άλλος δείκτης) έλεγαν ότι για πρώτη φορά εισπράξεις και κίνηση πήγαιναν τόσο καλά. Όμως η αδράνεια μετά τις ευρωεκλογές, η αδιαλλαξία της τρόικας, και ιδίως του ΔΝΤ, και η κλιμακούμενη πολιτική αβεβαιότητα, κίνησαν την αντίστροφη πορεία.

Το 2013 είχα εμπλακεί σε πυκνές συζητήσεις για το «Νέο Σύμφωνο για την Ευρώπη» (New Pact for Europe). Με τη Μαρία Ροντρίγκες (νυν αντιπρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) και τον Γιάννη Εμμανουηλίδη (τον σημαντικό Ελληνογερμανό διευθυντή του European Policy Centre) προσπαθούσαμε να αναδείξουμε την «οπτική του Νότου» στο κείμενο των συμπερασμάτων. Ο Νότος είναι σε ύφεση και ανεργία, δοκιμάζεται από πιστωτική ασφυξία, χρειάζονται κοινές πολιτικές δημοσιονομικής και τραπεζικής ενοποίησης στην Ευρωζώνη, τόνωσης της ζήτησης στον Βορρά και των επενδύσεων στον Νότο.

Δύο χρόνια αργότερα, το 2015, η αναφορά ήταν ανεπίκαιρη. Ο Ευρωνότος ή η ευρωπεριφέρεια ως συνεκτική ομάδα δεν υπήρχε πια. Η Ιρλανδία ήταν ξανά πρωταθλητής της ανάπτυξης στην Ευρωζώνη, η Ισπανία έτρεχε με πάνω από 3%, η Πορτογαλία είχε περάσει σε θετικό πρόσημο, η Ιταλία ξεκολλούσε. Προς το τέλος του 2015 μόνο η Ελλάδα βρισκόταν (ξανά) σε ύφεση. Η κρίση της Ευρωζώνης που είχε ξεκινήσει από την Ελλάδα πέντε χρόνια αργότερα είχε ξανά συρρικνωθεί στο γνωστό, αθεράπευτο «ελληνικό πρόβλημα». Η οικονομική κρίση, προϊόν σε μεγάλο βαθμό του πολιτικού μας συστήματος, είχε επιδεινωθεί ξανά, ως αποτέλεσμα τυχοδιωκτικών πολιτικών χειρισμών. Μέχρι το εφιαλτικό καλοκαίρι του 2015, το εχθρικό κλίμα είχε πλήρως αναβιώσει. Η οργή των εταίρων και η απόλυτη απομόνωση της χώρας δεν μπορούσαν να κρυφτούν. Μετά την υπογραφή του 3ου Μνημονίου, την οργή διαδέχτηκε η δυσπιστία, η απώθηση και η κόπωση από το «πρόβλημα Ελλάδα». Πολλοί χρησιμοποιούν πλέον τον απερίγραπτα κυνικό όρο «basket case», που παραπέμπει στους χωρίς μέλη βαριά ακρωτηριασμένους στρατιώτες του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου που μεταφέρονταν μέσα σε καλάθι…

Από το 2010 η χώρα βιώνει την τραυματικότερη οικονομική και κοινωνική κρίση της μεταπολεμικής περιόδου. Κι όμως, στην κατεξοχήν εποχή της προσβάσιμης πληροφόρησης, απουσιάζει ένα εθνικά ενιαίο και συνεκτικό κυρίαρχο αφήγημα του πώς και γιατί φτάσαμε εδώ. Η εθνική αυτογνωσία συσκοτίζεται από μύθους, πλάνες, συνωμοσιολογία και επίμονη άρνηση της πραγματικότητας. Τα κείμενα αυτού του τόμου επιδιώκουν να συμβάλουν στην προσπάθεια συγκρότησης ενός κοινού αφηγήματος και μιας συλλογικής αυτογνωσίας για την κρίση.

Αθήνα, Οκτώβριος 2016

Ο Γιώργος Παγουλάτος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών και έλαβε διδακτορικό πολιτικών επιστημών από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου ήταν υπότροφος Rhodes. Συνέχισε μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον των ΗΠΑ, με αντικείμενο τη συγκριτική οικονομική πολιτική. Είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης στην Μπρυζ. Διετέλεσε διευθυντής στρατηγικού σχεδιασμού και σύμβουλος των πρωθυπουργών Λούκα Παπαδήµου και Παναγιώτη Πικραµµένου. Έχει δημοσιεύσει πλήθος μελετών, βιβλίων και άρθρων. Είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ομάδας Προβληματισμού για ένα Νέο Σύμφωνο για την Ευρώπη (New Pact for Europe). Αρθρογραφεί τακτικά στην εφημερίδα Καθημερινή από το 2007 μέχρι σήμερα.