Η Παγκοσμιοποίηση και ο νέος πολιτισμικός ολοκληρωτισμός

του Γερ. Γ. Γερολυμάτου

Το ισοπεδωτικό πνεύμα της σχετικοκρατίας που ταλαιπωρεί την ανθρωπότητα από τα μέσα περίπου του προηγούμενου αιώνα, δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε την αντίληψη μας για τις Τέχνες και τους πολιτισμούς. Πριν ακόμα από τη σημερινή απόπειρα κατεδάφισης της διακριτής οντότητας των εθνών, των συνόρων και των θεσμών, η νεωτερικότητα με την άρνηση κάθε μορφής και αξίας του παρελθόντος πρόβαλλε τη σχετικότητα των σχημάτων τους με σκοπό να κλονίσει το απόλυτο κύρος τους στη συλλογική συνείδηση.

Έτσι, επέκτεινε τα όρια των εννοιών μέχρι του σημείου της κατάργησης και της υπέρβαση τους με το σκεπτικό, ότι αφού τα πάντα είναι σχετικά, άρα τόσο οι έννοιες και οι αξίες όσο και οι μορφές, δεν μπορούν να έχουν όρια και να μένουν σταθερές σε ένα κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται. Η σχετικοκρατία αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως ένα τυχαίο σύνολο αλληλεπιδρώντων στοιχείων, στον οποίο θέλει να αποδώσει ενότητα μέσω της ομογενοποίησης και ενιαία μορφή μέσω του συγκρητισμού.

Η παγκοσμιοποίηση πέρα από την παγκόσμια διακυβέρνηση μιας αεθνικής ελίτ, απαιτεί επίσης να μην διακρίνεται κανείς. Ο λόγος είναι απλός. Οι διαλεκτικές συγκρούσεις των μη ομογενοποιημένων στοιχείων απειλούν την ενότητα που θέλει να επιτύχει. Όλοι πρέπει να είναι το ίδιο, όλοι οι Θεοί είναι ίδιοι, τι Βούδας, τι Κούδας, όλα είναι σχετικά. Όλοι οι πολιτισμοί έχουν την ίδια αξία, δεν υπάρχουν προοδευμένοι, ούτε καθυστερημένοι, δεν υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι, απλά διαφορετικοί, χωρίς όμως και να εξετάζεται η διαφορά τους δια της αξιολόγησης. Όλοι είμαστε άνθρωποι και άρα η κοινή ανθρώπινη υπόσταση είναι η μεγαλύτερη αξία από όλες ανεξάρτητα από τις διαφορετικές ιδιότητες του κάθε ατόμου. Έτσι, ο μαθητής του 20 εξομοιώνεται με τον μαθητή του 5, επειδή είναι και οι δύο άνθρωποι! Λες και το ζητούμενο της φοίτησης τους στο σχολείο είναι η αναγνώριση της ανθρώπινης ιδιότητας –που ουδείς αμφισβητεί- κι όχι η γνώση και η επίδοση τους στα μαθήματα. Η αξιολόγηση των δύο μαθητών δεν αφορά την ισοτιμία, που πρέπει να έχει κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά αναδεικνύει την ανομοιότητα τους και την διαφορετική κατάσταση του καθενός. Κάθε εξομοίωση τους λοιπόν είναι απαγορευτική.

Η σχετικοκρατία δεν αποδέχεται τα κριτήρια της αντικειμενικότητας που θέτουν οι ίδιες οι αισθήσεις και ο κοινός νους. Ότι δηλαδή ανάμεσα σε δύο ή σε πολλά διαφορετικά πράγματα μπορούν να γίνουν συγκρίσεις με αντικειμενικούς όρους, ώστε να προκύπτει ένα λογικό συμπέρασμα. Χαμένη μέσα στην νοησιαρχική της υποκειμενικότητα που αναπαράγει ολοένα τους ίδιους αδιέξοδους συλλογισμούς, χωρίς σημεία αναφοράς στην αντικειμενική εκδήλωση του κάθε τι ως ενός φυσικού γεγονότος με συγκεκριμένες αιτίες, έρχεται σε αντίθεση ακόμα και με την επιστήμη που κάθε άλλο παρά σχετικοκρατική είναι, αφού βασίζεται στην αντικειμενικότητα της επαλήθευσης και του πειράματος βασισμένη σε συγκεκριμένες αρχές. Σε έναν κόσμο τυχαιότητας, όπως λένε, σε ένα κόσμο σχετικό, άναρχο και ρευστό, που δεν υπόκειται σε κάποιους σταθερούς νόμους και κανόνες, η επιστήμη και η γνώση δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν ποτέ. Αυτό και μόνο καθιστά τον σχετικισμό ξεπερασμένο.

Οι εθνικές οντότητες, οι τοπικές ιδιαιτερότητες, οι θρησκευτικές δοξασίες, οι αντίθετες ιδέες, οι τέχνες, κάθε διακριτή διαφορά αποτελεί εμπόδιο που πρέπει να εξαλειφθεί. Η ΝΤΠ που αποτελεί την πολιτικο-οικονομική αιχμή της νεωτερικότητας έχει αναλάβει την εκτέλεση του έργου της παγκοσμιοποίησης. Η σχετικοκρατία εκτός των άλλων έχει κυριαρχήσει στην αισθητική, αλλά και στην ηθική, όπου τίθενται διαρκώς νέα όρια, αναθεωρούνται αξίες, εισάγονται νέα κριτήρια και ορισμοί, προκειμένου να συμπεριληφθούν όλα. Και όσο περισσότερο κυριαρχεί το πνεύμα του σχετικισμού, τόσο απομακρύνεται η κοινή λογική της αιτιότητας και των αισθήσεων.

Κάπως έτσι, προσπαθούν να μας πείσουν πως όλα είναι ίδια, ενώ είναι ανόμοια. Ο Παρθενώνας ως μνημείο, έχει λένε ίδια αξία με τους όρθιους ογκόλιθους του Στόουνχετζ και ο Ερμής του Πραξιτέλη με ένα ινδιάνικο τοτέμ. Οι ιστορικοί πολιτισμοί των Ελλήνων, των Αιγυπτίων και των Κινέζων, είναι σημαντικοί πολιτισμοί της ιστορίας, αλλά αυτό δεν τους κάνει ανώτερους των άλλων. Σαν να έχουν το ίδιο ειδικό βάρος και επίδραση στην παγκόσμια ιστορία αυτοί οι πολιτισμοί με τον πολιτισμό των Ντογκόν και των Μαορί. Το ανώτερο μειώνεται και το κατώτερο αυξάνεται για να χωρέσουν όλα. 

Είναι σαν να ισχυρίζεται κανείς, ότι επειδή η Φεράρι και το Φιατάκι έχουν και τα δύο από τέσσερεις ρόδες είναι όμοια, ενώ το μόνο κοινό τους σημείο είναι, ότι και τα δύο εξυπηρετούν ως οχήματα την ανάγκη της μετακίνησης, όπως και η ανόμοια τέχνη των λαών καλύπτει την ανάγκη της διαφορετικής έκφρασης τους. Η ανομοιότητα, λένε, δεν αποδεικνύει τα υπαρκτά πολιτισμικά χάσματα ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα αντίληψης των λαών, που θεωρούνται μόνο απλές διαφορές στον τρόπο της έκφρασης. Λες και η έκφραση είναι διάφορη της αντίληψης του εκφραζόμενου. Τα έργα παρουσιάζονται ως μετέωρα, σαν να μην υπάρχει η πνοή του πολιτισμού που τα γέννησε. Η αισθητική ασαφής και διασπασμένη δεν αποτελεί έκφραση της καλλιεργημένης ψυχής, η γνώση διαχωρίζεται από την παιδεία και το πνεύμα από την υψηλή διατύπωση του. Καμία κουβέντα για την ουσία. Για το πόσα επιτεύγματα και πνευματικές κατακτήσεις περικλείουν π.χ. έργα όπως, η Αφροδίτη της Μήλου, ή ο Μυστικός Δείπνος του Λεονάρντο, σε σύγκριση με μια αφρικανική τελετουργική μάσκα, ή μια τοιχογραφία των Μάγια. Πόσες χιλιετίες καλλιτεχνικής παράδοσης, γνώσης, εμπειρίας, στοχασμού και εξέλιξης χρειάστηκαν για αυτά τα έργα, μέχρι να εκφράσουν με τόση τελειότητα στις μορφές τους την αντίληψη για τον κόσμο και την αισθητική του πρόσληψη. Αντίληψη που δεν έχει να κάνει με την απλή μόνο επιτήδευση της έκφρασης, αλλά με τον ακριβή τρόπο που γίνεται κατανοητός ο κόσμος, ακόμα και αν χρησιμοποιεί επιτηδευμένες μορφές.

Δεν παραβλέπω την αυθεντικότητα, το δυναμισμό της έκφρασης και την πρωτοτυπία που οπωσδήποτε έχει κάθε ανθρώπινο έργο τέχνης και είναι σεβαστό για την ιδιαιτερότητα του. Επισημαίνω μόνο την αυθαιρεσία της εξομοίωσης και την έλλειψη αξιολόγησης που θα επιβεβαιώνει την διαφορετικότητα τους. Τα έργα είναι καθρέπτης του λαού που τα δημιουργεί και απηχεί τις αντιλήψεις, την ψυχοσύνθεση και την εξέλιξη του. Η διαφορά μεταξύ αντιλήψεων, είναι ταυτόχρονα και διαφορά μεταξύ έργων τέχνης, έκφρασης και πολιτισμών. Οι απλοϊκοί άνθρωποι αναπόφευκτα θα κάνουν απλοϊκή τέχνη, ενώ οι εκπαιδευμένοι πιο σύνθετη. Αναφέρομαι στις διαφορές αυτές, που καθιστούν παράλογη κάθε εξομοίωση ανόμοιων πραγμάτων. Διότι η ανομοιότητα αποκλείει κάθε μεταξύ τους σύγκριση, εκτός κι αν τεθούν και τα ανάλογα κριτήρια με βάση τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους, δημιουργώντας κατηγορίες σύγκρισης. Αν για παράδειγμα συγκρίναμε τα έργα τέχνης στην κατηγορία «μακάβριο», τα έργα των Ίνκας θα έπαιρναν την πρώτη θέση, στην κατηγορία «μνημειώδες» τα έργα των Αιγυπτίων, στην κατηγορία «κάλλος και αρμονία» τα αρχαιοελληνικά κ.ο.κ. Έπειτα, όμως, θα έπρεπε να συγκρίνουμε και το ειδικό βάρος της κάθε κατηγορίας. Να δούμε π.χ, αν το «μακάβριο» έχει ως έννοια την ίδια αξία στον παγκόσμιο πολιτισμό με το «Κάλλος και την αρμονία», διότι και οι έννοιες σε έναν κόσμο μη σχετικό, διαβαθμίζονται και αξιολογούνται ως προς την αξία τους.

Αυτά τα πολιτισμικά χάσματα έρχεται τώρα να σβήσει η παγκοσμιοποίηση με τη γόμα του σχετικισμού και να καλύψει τα κενά με πολυπολιτισμικά μπάζα για όλους. Τραβούν από τη μια, τραβούν και από την άλλη, ώστε να εξαλείψουν τις διαφορές και να τις φέρουν σε ένα συμβιβασμό, δημιουργώντας τις νέες καθολικές μορφές ενός πολιτιστικού συγκρητισμού. Δείτε με πόση βιαιότητα αποσπώνται οι ιθαγενείς πληθυσμοί σε Αφρική και Ν. Αμερική από τις παραδόσεις τους και το πολιτισμικό σοκ που υφίστανται, καθώς καλούνται μέσα σε λίγες δεκαετίες να αφομοιώσουν όλα αυτά που οι άνθρωποι στο δυτικό πολιτισμό χρειάστηκαν αιώνες για να επιτύχουν. Παρατηρήστε ακόμα πως στη Δύση έχει σχετικοποιηθεί η διαχρονική αξία του κλασικού προς χάριν μιας δίχως όρια και κοινωνικού νοήματος τέχνης. Κάπως έτσι η τέχνη και ο πολιτισμός έχουν αρχίσει πλέον να μοιάζουν παντού, από την Κίνα έως την Αμερική.