ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

…και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης (ΣΑΘ)

του Γιάννη Κύρκου Αικατερινάρη

Οι πρώτες οργανωμένες κινήσεις για την ίδρυση φορέα συσπείρωσης των Αρχιτεκτόνων της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής τοποθετούνται χρονικά στην άνοιξη του 1971. Τα προβλήματα στο χώρο της Αρχιτεκτονικής είχαν πολλαπλασιαστεί, ενώ παράλληλα ήταν αδύνατη η οποιαδήποτε παρέμβαση σε κρίσιμα ζητήματα του κλάδου και της κοινωνίας.

Στο αποπνικτικό κλίμα που δημιουργούσαν οι αποφάσεις του χουντικού καθεστώτος, μια ομάδα αρχιτεκτόνων της πόλης -οι περισσότεροι είχαμε ενεργή συμμετοχή στο προδικτατορικό σύλλογο φοιτητών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ-  αποφασίσαμε την ίδρυση του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκη (ΣΑΘ).   Πολλοί ήταν ήδη μέλη του ΣΑΔΑΣ (Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών), που ωστόσο ήταν δύσκολο να λειτουργήσει μέσα σε δύσκολες συνθήκες και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των αρχιτεκτόνων, ιδιαίτερα στην περιφέρεια όπου ο αριθμός τους μεγάλωνε συνεχώς.

Έτσι στις πρώτες συναντήσεις μας (καφέ ΣΑΝ ΡΕΜΟ, λέσχη «ΑΝΑΤΟΛΙΑ» στη Σοφούλη)  οι συζητήσεις επικεντρώνονταν κυρίως στην αποτελεσματικότερη παρέμβαση των αρχιτεκτόνων, όχι μόνο στο πεδίο άσκησης του επαγγέλματος, αλλά και σε ζητήματα που αφορούσαν στη Δημοκρατία, στον Πολιτισμό και στο περιβάλλον.  Είχαν ως ένα βαθμό συνωμοτικό χαρακτήρα, γιατί διαφορετικά θα κινδύνευε με ακύρωση ο υπό δημιουργία φορέας, όπως άλλωστε συνέβη με τόσους και τόσους αντίστοιχους πολιτιστικούς ή φοιτητικούς και εθνοτοπικούς συλλόγους της χώρας, όπως για παράδειγμα η εταιρεία «ΤΕΧΝΗ της Θεσσαλονίκης» της οποίας επίλεκτα στελέχη ήταν ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ο Μανώλης Ανδρόνικος, ο Παύλος Ζάνας κ. ά.

Για ένα διάστημα, δύο περίπου χρόνων, η μεγάλη πλέον ομάδα των Αρχιτεκτόνων της Θεσσαλονίκης, παρότι λειτουργούσε άτυπα ως σύλλογος, προχώρησε σε μια σειρά σημαντικών ενεργειών. Αναφέρω ενδεικτικά το έντονα πολιτικό ψήφισμα-καταγγελία στις 16 Νοεμβρίου 1973 για τα όσα συνέβαιναν το ίδιο βράδυ στην Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης (γεγονότα αντίστοιχα με του Μετσόβειου Πολυτεχνείου), το ψήφισμα την ίδια μέρα για την επαπειλούμενη καταστροφή του Γαλεριανού ανακτόρου της Θεσσαλονίκης (4^ος μ.Χ αιώνας), καθώς επάνω στο νότιο τμήμα του άρχισε να αναγείρεται πολυώροφη οικοδομή τοπικού μεγαλοεκδότη της εποχής εκείνης, τα υπομνήματα σχετικά με το προσχέδιο του νέου -τότε Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (του γνωστού ως ΓΟΚ του Πατακού), την παρέμβαση στην επιχειρούμενη ανέγερση ακατάλληλων πολυώροφων σχολείων, που εύστοχα χαρακτηρίστηκαν …«μαμούθ» κ.ά.

Αλλά στη λέσχη του ΣΑΘ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης), στο πατάρι της οδού Προξένου Κορομηλά 37, προσέρχονταν και ευαισθητοποιημένοι επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, καθώς και πολλοί δημοκρατικοί πολίτες. Έπαιρναν μέρος στις συζητήσεις για σημαντικά ζητήματα επιστημονικού, επαγγελματικού, κοινωνικού χαρακτήρα ή γενικότερα παρακολουθούσαν εκδηλώσεις, που άμεσα ή έμμεσα αποδοκίμαζαν το καθεστώς. Ο χώρος των Αρχιτεκτόνων της Θεσσαλονίκης αποτελούσε για πολλά χρόνια ένα βήμα ελεύθερης έκφρασης.

Παραμένει πάντα στη μνήμη μου η μουσική εκδήλωση που οργανώσαμε στο εντευκτήριο της οδού Προξένου Κορομηλά τον Μάιο του ’73 , ίσως και του ’74. Ο μοναδικός Λοΐζος έγραφε τότε μουσική για ένα έργο στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και πολλά βράδια πηγαίναμε, παρέα με τη σύντροφό του ηθοποιό Δώρα Σιντσάνη, τον αδελφό μου Νίκο κι άλλους στην ψησταριά του Καλογιάννη, στη διασταύρωση των δρόμων προς Πολύγυρο και Βασιλικά  (στα φανάρια). Εκεί αποφασίστηκε -και τελικά πραγματοποιήθηκε- να παίξει κιθάρα στη λέσχη του ΣΑΘ και να τραγουδήσει τα «νέγρικά» του κι άλλα απαγορευμένα τραγούδια, κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη. Απίστευτη ήταν η κοσμοσυρροή, καθώς το μαντάτο μαθεύτηκε από στόμα σε στόμα. Η εκδήλωση διακόπηκε όταν εισέβαλαν όργανα του καθεστώτος. Έμεινα αποσβολωμένος καθώς τον παρουσίαζα ως …επίδοξος κομφερασιέ! Ακολούθησαν συλλήψεις και προσαγωγές στη Ασφάλεια…

Όμως οι δραστηριότητες του ΣΑΘ αποτέλεσαν τροχοπέδη στην αυτόνομη λειτουργία του κι έτσι αποφασίστηκε, προσωρινά τουλάχιστο, να αποτελέσει Τμήμα του ΣΑΔΑΣ, που μετά τα μέτρα …«φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος θα διενεργούσε εκλογές. Στο ΤΕΕ που είχε την έδρα του στην Καραγεώργη Σερβίας, προσήλθαν πολλοί συνάδελφοι και ψήφισαν. Στο εξαμελές Δ.Σ. που προέκυψε μετά τα αποτελέσματα, συμμετείχαμε και οι προερχόμενοι από το Τμήμα της Θεσσαλονίκης Δημήτρης Φατούρος κι εγώ.

Όταν οι δυσκολίες κατέστησαν ανυπέρβλητες, από τις αφόρητες πιέσεις που ασκούσαν οι διωκτικές αρχές στα μέλη του Δ.Σ., αναγκαστήκαμε σε παραίτηση τον Μάρτιο του 1974. Ωστόσο μετά την πτώση της χούντας οι δράσεις στο ΣΑΘ συνεχίστηκαν. Ακόμα και σήμερα διατηρούν τον κοινωνικό και πολιτισμικό χαρακτήρα των δύσκολων καιρών της δικτατορίας και του πνεύματος του Πολυτεχνείου…