Η εθνοκάθαρση των Ελλήνων της Μαύρης θάλασσας από τον Στάλιν

 

Το συγκεκριμένο αρχείο το οποίο θα παρουσιάσω αφορά στον εκτοπισμό των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσα, φέρει τίτλο «Περί του εκτοπισμού των ελλήνων πολιτών, των πρώην ελλήνων πολιτών, οι οποίοι δεν φέρουν τη σήμερον την ελληνική υπηκοότητα και περί των πρώην ελλήνων πολιτών οι οποίοι έλαβαν τη σοβιετική υπηκοότητα».

Γράφει ο Μιχάλης Πάτσης (συγγραφέας, διδάκτωρ Φιλοσοφίας)*

Αποτελεί έγγραφο που έχει γίνει δεκτό από την Κεντρική Επιτροπή του «Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος» (Μπολσεβίκων), γνωστού και με την μεταγενέστερη ονομασία ΚΚΣΕ, ως απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του παραπάνω κόμματος στις 17.05.1949. Ο Στάλιν ήταν ο ηγέτης που υπεδείκνυε την πολιτική της χώρας και πρωτοστατούσε στην εφαρμογή της.

Η απόφαση αυτή από τα αρχεία του RGASPI (Ρωσικά Κρατικά Κοινωνιολογικά και Πολιτικά Αρχεία) πρώτη φορά παρουσιάζεται γενικώς σε οποιαδήποτε γλώσσα.

Το κείμενο το απόφασης

«Έχοντας σκοπό το καθάρισμα των ακτών της Μαύρης Θάλασσας, καθώς και της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γεωργίας, όπως και του Αζερμπαϊτζάν από τα πολιτικώς ύποπτα στοιχεία, το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) αποφασίζει:

1. Να ανατεθεί στο Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας (σ. Αμπακούμοφ) να εκτοπίσει όλους τους έλληνες πολίτες, τους πρώην έλληνες πολίτες οι οποίοι δεν έχουν την παρούσα στιγμή υπηκοότητα και τους πρώην έλληνες πολίτες που έλαβαν σοβιετική υπηκοότητα, τους διαμένοντες στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, (την επαρχία του Κρασναντάρ και τις περιοχές της Κριμαίας, της Χερσώνας, του Νικολάεφ, της Οδησσού και του Ισμαηλίου), στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γεωργίας, στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν, να εκτοπιστούν όλοι οι παραπάνω σε αιώνια εγκατάσταση (eew-ioe noceneHue, στο πρωτότυπο) στις περιοχές του Νοτίου Καζαχστάν και της Ντζαμπούλ της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Καζαχστάν, με την επίβλεψη των οργάνων του Υπουργείου Εσωτερικών».

2. Να επιτραπεί στους εκτοπιζόμενους να πάρουν μαζί τους όλα τα προσωπικά τους αντικείμενα αξίας, τα οικιακά αντικείμενα (ενδυμασία, οικιακά σκεύη, μικροεργαλεία για γεωργικές και βιοτεχνικές εργασίες), απόθεμα τροφών που διαθέτουν ως το βάρος των 1000 κιλών για κάθε οικογένεια.

3. Να ανατεθεί στο Υπουργείο Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΣΣΔ (στον σ. Κρουγκλόφ) η δημιουργία αλυσίδας – «κονβόι» μεταφοράς για τους εκτοπιζόμενους, η μετακίνηση τους με τους σιδηροδρόμους και ο έλεγχος των στις τοποθεσίας της νέας μετεγκατάστασης, στις περιοχές του Νοτίου Καζαχστάν και της Ντζαμπούλ της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Καζαχστάν, με σκοπό να αποκλειστεί η δυνατότητα αποδράσεων καθώς και η μέριμνα για την εγκατάσταση, την κατοικία και την τοποθέτηση τους σε εργασία.

Αντίγραφα παραδόθηκαν στους σ. Μπέρια, Αμπακούμοφ και Κρουγκλόφ».

Ο δρόμος της προσφυγιάς

Χιλιάδες Έλληνες σε συνθήκες φόβου μετακινήθηκαν από τις περιοχές της Μαύρης Θάλασσας προς το εσωτερικό του Καζαχστάν, όπως είχαν λάβει χώρα και προηγούμενες διώξεις της ίδιας δεκαετίας. Τα επιτρεπόμενα σκεύη και οι τροφές δεν ακολουθούσουν πάντα τους ξεριζωμένους, οι οποίοι βιαίως μετακινούνταν στο εσωτερικό της χώρας.

Σκοπός της δίωξης ήταν να αποξενώσει τους Έλληνες από τη γη και την περιοχή τους, προωθώντας συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής εκμετάλλευσης προς τους φίλους(;) της ΕΣΣΔ στη Μαύρη Θάλασσα, αποστερώντας τη γη από τους φυσικούς δικαιούχους της, αφού οι Έλληνες ζούσαν πολλά χρόνια εκεί. Έτσι ο Στάλιν έκρινε πως θα μπορούσε να δημιουργήσει στην απέραντη χώρα του, συνθήκες αναγκαστικής μετεγκατάστασης για τους Έλληνες.

Άραγε αυτή την απόφαση, η οποία ήταν κατάφορα άδικη για τους ίδιους, θα μπορούσαν οι Έλληνες της ΕΣΣΔ να την προσβάλλουν στα δικαστήρια, θα μπορούσαν να διαμαρτυρηθούν και να έχουν αποτέλεσμα; Οι άνθρωποι δεν είχαν αυτό δικαίωμα και αναγκαστικά ήταν μοιραίο να ακολουθήσουν την απόφαση του ισχυρού, αν και ήταν άδικη.

Η Σοβιετική Ρωσία μετά το 1956 έζησε περίοδο ησυχίας και έτσι αυτοί οι Έλληνες είτε παραμένοντες στις νέες πατρίδες, σήμερα στο Καζαχστάν έχουν απομείνει κάποιες χιλιάδες Ελλήνων, είτε επιστρέφοντες στις εστίες τους μπόρεσαν και βρήκαν τη δυνατότητα να προοδέψουν, αν και είχαν πάντα στο υποσυνείδητό τους το στίγμα του πολίτη δεύτερης κατηγορίας.

Οι περισσότεροι από αυτούς τους Έλληνες έχουν επιστρέψει στην Ελλάδα, χωρίς να χάνουν τη σχέση τους με τη Ρωσία ή το Καζαχστάν, αφού όλοι αυτοί είναι ρωσομαθείς, κάτι που μαρτυρά για την ειρηνική ελληνική συνείδηση που μπορεί να συγχωρήσει ειλικρινά.

Θα σχολιάσω όμως τρία ζητήματα από την παραπάνω απόφαση που μου έκαναν εντύπωση:

1. Ο χαρακτηρισμός των Ελλήνων ως υπόπτων «πολιτικώς» στοιχείων.

Οι Έλληνες στην ΕΣΣΔ επί Στάλιν διώχθηκαν αρκετές φορές από το 1937-38 ως το 1949. Αυτή την εποχή αλλά και τις προηγούμενες βιώνουν στην ΕΣΣΔ τον ψευδεπίγραφο χαρακτηρισμό «ύποπτα πολιτικά στοιχεία», αν και ζούσαν τόσα χρόνια στη Ρωσία και στη Σοβιετική Ένωση και είχαν συμβάλει ολόπλευρα στην ενίσχυση της χώρας.

Δεν αιτιολογείται ο χαρακτηρισμός αυτός, εκτός ίσως από την παραδοχή πως οι μη σλαβικοί λαοί θα είχαν και διαφορετική αντιμετώπιση. Ο σοβιετικός πανσλαβισμός ξέρουμε όλοι πού οδήγησε – σήμερα κάθε σχεδόν σλαβικό έθνος αποστρέφεται την ΕΣΣΔ και δυστυχώς και την ίδια τη Ρωσία.

Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα και στην εποχή που υποτίθεται πως είχε ελαττωθεί ο ρόλος εννοιών όπως έθνος ή πατρίδα και εκείνοι κήρυτταν έναν δικό τους διεθνισμό, το έθνος έπαιζε σημαντικό ρόλο. Ο ίδιος ο Στάλιν είχε διατυπώσει τη θεωρία για «ειρηνικούς» και «επιθετικούς» λαούς, η οποία δεν εντάσσεται στις προγραμματικές διακηρύξεις του μαρξισμού.

Οι έλληνες δεν ήταν ένα έθνος για τους σοβιετικούς άρχοντες της εποχής που θα απολάμβανε ίσα δικαιώματα με άλλους, γι’ αυτό και διώχθηκαν και πολλές φορές την περίοδο 1937-1949. Η αποκατάσταση των διωχθέντων άρχισε μετά το θάνατο του Στάλιν και ιδίως μετά το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1956.

Σήμερα εμείς άραγε θα πρέπει να θυμόμαστε το γεγονός αυτό, θα πρέπει τα ελληνικά κόμματα να έχουν θέσεις για τα παραπάνω γεγονότα εθνοκαθάρσεων στην ΕΣΣΔ ή θα πρέπει να το ξεχάσουμε; Θα πρέπει η αναζήτηση της αλήθειας να σταματά;

2. Διώξεις υπέστησαν όλοι οι Έλληνες.

Δεν υπήρχαν εξαιρέσεις. Και οι έλληνες κομμουνιστές διώχθηκαν την εποχή εκείνη στην ΕΣΣΔ, αφού και αυτοί που ήσαν μόνιμα εγκατασταθέντες στις παραπάνω περιοχές ήταν «ύποπτα στοιχεία». Μάλιστα έλληνες κομμουνιστές εκτελέστηκαν για θέματα που αφορούσαν στην ελληνική εθνική ταυτότητα προγενέστερα στην ίδια τη χώρα, το 1938, όπως η γνωστή περίπτωση του ποιητή Γιώργη Κωστοπράβ και χιλιάδων άλλων.

Είναι ενδεικτικό πως ενώ οι Έλληνες της ΕΣΣΔ χαρακτηρίζονται «πολιτικώς ύποπτα στοιχεία», όπως και άλλοι λαοί και έθνη της σοβιετικής αυτοκρατορίας, η χώρα θα υποδεχθεί την ίδια εποχή, το 1949, τους έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες, τους ηττημένους του ελληνικού εμφυλίου.

Υπάρχουν μαρτυρίες πολιτικών προσφύγων πως οι έλληνες της Μαύρης Θάλασσας μετακινούνταν σε κλειστά εμπορικά βαγόνια και κάποιος συγγραφέας περιγράφει την εξής σκηνή: σε κάποια αποβάθρα σιδηροδρομικού σταθμού Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες περιμένουν να επιβιβαστούν στο τρένο για την Τασκένδη και στο ίδιο τρένο, στα εμπορικά του βαγόνια να ταξιδεύουν ερμητικά κλειστά έλληνες από τη Μαύρη Θάλασσα.

Αυτό το «διπλό ταξίδι των Ελλήνων» αλλά με τον ίδιο προορισμό, θυμίζει κάπως την ιστορία της Ελλάδας στον εικοστό αιώνα. Οι Έλληνες της ΕΣΣΔ δεν έχουν ακόμα και σήμερα δικαιωθεί από το ρωσικό κράτος για τις εθνοκαθάρσεις, αυτό το λέω, γιατί η ελληνική διασπορά, έθετε ως πρόσφατα αυτό το ζήτημα.

3. Η εντολή του Στάλιν να εγκατασταθούν οι Έλληνες «αιωνίως» στο Καζαχστάν.

Αλήθεια, πώς μπορεί να ονομασθεί ο τρόπος σκέψης των ηγετών εκείνων όταν πιστεύουν πως μπορούν να ρυθμίζουν την τύχη των ανθρώπων «αιωνίως»; Πώς μπορεί να χαρακτηριστεί ο ηγέτης που πιστεύει πως αιωνίως μπορεί να τακτοποιήσει ένα θέμα.

Θα μπορούσε να ονομασθεί και θεολογικός ο τρόπος σκέψης, αφού θεωρούσαν τη Σοβιετική Ένωση χώρα στην οποία νόμιζαν πως θα εξουσιάζουν και θα διοικούν αιωνίως, αδιάλειπτα, και τους πολίτες της χώρας, υπηκόους ή πιστούς που έπρεπε να εκτελούν τις εντολές τους.

Όμως οι σοβιετικοί ηγέτες και ο Στάλιν ιδιαίτερα ήξεραν επιπλέον να χειρίζονται τους ανθρώπους. Πολιτική με τις μάζες γι’ αυτούς είναι η διαχείριση του φόβου, των ελπίδων, των επιθυμιών και του εγωισμού των πολιτών.

Ποιο είναι το κίνητρο για την ελληνική εθνοκάθαρση; Φαινομενικά το κίνητρο είναι εθνικιστικού χαρακτήρα, στο οποίο σημαντικό ρόλο παίζει ο διαχωρισμός των εθνών σε καλά και άσχημα. Βαθύτερα τα κίνητρα ήταν πολιτικά. Ο Στάλιν ήθελε να «τακτοποιήσει» με δικό του τρόπο τη ανθρωπογεωγραφία της χώρας, θεωρώντας πως αυτό ενδυναμώνει την εξουσία του.

Η Σοβιετική Ένωση λίγα χρόνια πριν πράγματι συνέβαλε καθοριστικά στην απελευθέρωση της Ευρώπης και στην απαλλαγή της ηπείρου από το ναζισμό. Αλλά στο εσωτερικό της χώρας οι ηγέτες της χώρας ακολουθούσαν μια πολιτική που οδηγούσε στην καταπίεση των εθνών και στην στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων των ανθρώπων.

*Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ». Ο χάρτης που χρησιμοποιούμε στην ανάρτηση, είναι «οι Έλληνες της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης», Επιμ. Ι. Χασιώτης. Εκδ. University Presses. Σελ. 630